Per toeval kreeg ik ooit de catalogus ‘Gobelins naar Hieronymus Bosch, Atelier Mierzejewski, Warsawa’, uitgegeven door D. Heesen, Boxtel, 1981, in handen. Hij is gewijd aan de tapisserieën die door de Poolse gebroeders Mierzejewski zijn gemaakt. Heesen, galeriehouder in Boxtel, had contacten met kunstenaars in heel Europa, waaronder Andrezj en Jerzy (1450-1516, ’s-Hertogenbosch). In die tijd, tijdens de communistische periode na de Tweede Wereldoorlog, kende Polen een economisch moeilijke tijd, versterkt door de desastreuze gevolgen van twee oorlogen. Dit had ook z’n weerslag op het culturele leven: er ontstonden verschillende artistieke bewegingen die zich wilden inzetten voor een breed nieuw elan. De gebroeders Mierzejewski behoorden tot een werkgroep die onder meer opdracht kreeg de wanden van een slot van gobelins te voorzien.
Ter voorbereiding van de technische stap van schilderij naar gobelin bezochten ze befaamde Franse weefateliers. In Frankrijk werkte men destijds met ingekleurde, achter het horizontale getouw hangende, cartons die nauwgezet gevolgd werden zonder eigen inbreng. Terug in Warschau pasten de Poolse kunstenaars de techniek echter anders toe. Ze weefden op een verticaal getouw met een ontwerp op een schaal van 1 op 10 en een carton met alleen contouren erop. Door de verticale stand van het getouw en het weven aan de voorkant van het werk, was het resultaat direct te zien. In Frankrijk werden spiegels gebruikt om naar het onderhanden zijnde werk te kijken.
Eigen werk Andrezj Mierzejewski
Het werk van de oudste van de twee broers, Andrezj Mierzejewski, is het tegendeel van lichtvoetig en spontaan. Zijn jarenlange verblijf in een Russisch concentratiekamp zal hieraan bijgedragen hebben en waarschijnlijk herkende hij zich in het werk van Jheronimus Bosch. De wereld van deze middeleeuwse schilder toont afschuwelijke duivels en absurde wezens in merkwaardige opstellingen en omgevingen. De hel met vuur en vlammen is nadrukkelijk aanwezig, net als de hemelgang.
Een antwoord op het waarom van deze voorstellingen is er niet. Bosch leefde in een tijd vol angsten, plagen en misstanden en een permanente dwang om uit de hel te blijven. Deze gaf hij weer op geheel eigen manier. Hij maakte deel uit van de voornaamste religieuze broederschap van Den Bosch en uit dien hoofde kan hem wellicht een vorm van godsdienstwaanzin toegekend worden. Met evenveel recht kan men hem echter een ketterse invloed voor de voeten werpen. Of een van nature aanwezige zwartgalligheid ten aanzien van alles wat mens is.
Voor de gebroeders Mierzejewski bestond zijn genialiteit vanuit kunstenaarsoogpunt uit de optimale eenheid van vorm en inhoud en zij lieten die intrigerende inhoud met rust. Ze accepteerden de wonderlijke, vaak beklemmende scènes en hadden uitsluitend behoefte de vormaspecten opnieuw uitdrukking te geven. Door de volstrekt andere techniek, het verschil in materiaal en afmeting is daardoor de grootheid van Bosch’ werk nog eens benadrukt; de vergroting van onderdelen accentueert die in extra mate.
Jheronimus Bosch Art Center
De tussen 1979 en 1981 in Warschau vervaardigde gobelins werden naar Nederland gebracht en in kerken geëxposeerd. In 2001 werden ze echter getoond in het Noordbrabants Museum, in het kader van het Jheronimus Bosch Jaar en op die manier kwam Heesen in contact met Timmermans, cultureel entrepreneur in Den Bosch. Timmermans’ plannen om Bosch een blijvend onderkomen te bieden in diens geboortestad resulteerden in een gezamenlijke aanpak. In 2007 werd de voormalige Sint-Jacobskerk in gebruik genomen als expositieruimte voor diens gehele oeuvre, inclusief de 29 gobelins.
Via een glazen lift kunnen bezoekers naar de toren, door de vier galeriekamers heen waar alle werken op ware grootte hangen. Via de trap kan er vervolgens per kamer afgedaald worden. De schilderijen mogen zelfs aangeraakt worden want ze blijken door hoogwaardige fotografische reproducties vervangen te zijn. Vanaf de trap zijn de hangende ornamenten in de vorm van uitvergrote schilderijendetails te zien. Op verschillende hoogtes zweven ze aan stalen koorden door de kerk.
De hangende gobelins kunnen van dichtbij bekeken worden. De gelijkenis met de schilderijen is frappant. De gebruikte wol is destijds ter plekke in het Poolse atelier gekleurd. Alle vereiste kleurnuances werden nagemaakt. Het zijn fascinerende werken, sober van kleur, exact de teneur weergevend van het gedachtegoed van Jheronimus Bosch. En tentoongesteld in een met veel smaak, aandacht en perfectionisme ingerichte kerkruimte: het Jheronimus Bosch Art Center.
